ŞEMSETTİN GÜNALTAY

Tarihçi, Ordinaryüs Profesör, Devlet ve siyaset Adamı, 8. Başbakan.

(D. 1883, Kemaliye / Erzincan – Ö. 19 Ekim 1961, İstanbul)

Tam adı Mehmet Şemsettin Günaltay’dır. Babası müderris İbrahim Ethem Efendi, annesi Saliha Hanımdır. Küçük yaşlarında İstanbul’a gelerek Üsküdar’da Ravza-i Terakki Mektebi’nde, sonra Vefa İdadisi (Lisesi)’nde okudu. Ardından, Darülmuallimin-i Âliye (Yüksek Öğretmen Okulu)’ye devam ederek, 1905’te bu okulun fen bölümünü birincilikle bitirdi. Bu arada, özel olarak Arapça ve Farsça derslerine devam etti, dinî bilimler alanında kendisini yetiştirdi, ayrıca Fransızca öğrendi.
Mehmet Şemsettin Bey, meslek hayatına İstanbul Darüşşafaka’da geometri öğretmeni olarak başladı. Daha sonra Kıbrıs Lisesi’nde müdür yardımcılığı ve müdürlük yaptı. Başarılı bir öğretmen ve iyi bir yönetici olan Şemsettin Bey, tabii bilimler okumak üzere Maarif Nezâreti (Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından 1909’da İsviçre’nin Lozan Üniversitesi’ne gönderildi. Bu üniversitenin Doğa Bilimleri Bölümünden mezun olarak sonra yurda döndüğünde bu kez Midilli Lisesi’nde ile İstanbul Gelenbevi Lisesi’nde müdürlük yaptı. İstanbul Dârülfünunu (Üniversitesi)’nda yapılan 1915 reformu sırasında Edebiyat Fakültesi’nde Türk tarihi ve medeniyet tarihi müderrisi (öğretim üyesi) oldu. Aynı zamanda dönemin en yüksek medresesi sayılan Süleymaniye Medresesi’nde de dinler tarihi hocasıydı. 1919’da İ.Ü. Edebiyat Fakültesi İslâm kavimleri tarihi ve Süleymaniye Medresesi İslâm felsefesi müderrisliklerine atandı. 1924’te Dârülfünun İlahiyat Fakültesi’nde İslâm tarihi ve fıkıh (İslam hukuku)  tarihi müderrisi ve aynı zamanda fakülte genel sekreteri oldu. Ertesi yıl bu fakültede dekanlık görevine getirildi.
Şemsettin Bey, meslek hayatına başlar başlamaz, siyasetle de ilgilenmeye başlamış ve çeşitli devlet işlerinde çalışarak, Başbakanlık makamına kadar yükselmiştir. O, daha 1915’te İttihat ve Terakkî Fırkası’ndan Ertuğrul (Bilecik) mebusu seçilerek Osmanlı Meclis-i Mebusanı’na girmiş ve böylece siyasî hayatı fiilen başladı. 1918’de Meclis-i Mebusan idare memuru oldu. Birinci Dünya Savaşı (1914-18)’ndan sonra kurulan ve harp sorumlusu olarak İttihat ve Terakkî Fırkası ileri gelenlerini sorgulayan Divan-ı Harp komisyonunda yer aldı. Mebusluk görevi Meclis’in kapatıldığı 1920’ye kadar sürdü. Bu sırada Dârülfünun’un yeniden düzenlenmesi çalışmalarında görev aldı. Mütareke günlerinde, İstanbul Darülfünunu’nda millî mücadeleyi kuvvetle savunan ve gençlere yol gösteren başlıca hocalardan biriydi.
1920’de Teceddüd Fırkası’nın kurucuları arasında bulunan Mehmet Şemsettin, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin İstanbul teşkilâtında da görevliydi. Bu sırada Mustafa Kemal’in isteğiyle İstanbul’da Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) teşkilâtının kurulmasıyla görevlendirildi. Daha sonra Kuvây-ı Milliye içinde bulunan ve İstanbul Belediye Meclis Üyeliği ve Başkan Vekilliği’ne seçilen Günaltay’ın siyasî hayatının ikinci dönemi ise, 1923’te CHP’den Sivas Milletvekili olarak seçilmesiyle başladı... Siyasî hayatının yanı sıra, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin önemli bir bilim adamıydı. Siyaset ile bilim adamlığını birlikte yürüten Günaltay, Mustafa Kemal’in isteği üzerine 1931’de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (Türk Tarih Kurumu, 1933)’nin kurucu üyesi olmuş ve 1941’de kurumun başkanlığına seçilerek, bu görevi ölünceye kadar sürdürdü.